Tal van nieuwsberichten melden een toename van het aantal geestelijke aandoeningen. De klinische praktijk van psychologen en psychiaters, waarvan ik deel uitmaak, bevestigt de alarmkreten in de krantenkoppen: de klachten exploderen. Hoe kunnen we de vloedgolf van psychische stoornissen die ons overvalt of zal overvallen, aanpakken en begrijpen?

Niemand wordt gespaard

Laten we beginnen met de zogenaamd "normale" bevolking. Wie geen psychiatrische voorgeschiedenis heeft, wordt duidelijk geconfronteerd met ongekende moeilijkheden door het coronavirus. Verlies van professionele en sociale oriëntatiepunten door lockdown, veranderingen in de gezinsdynamiek, gebrek aan perspectief, problemen in de omgang met kinderen, ziekte en soms verdriet in uitzonderlijke omstandigheden: het zijn allemaal factoren die psychologisch leed veroorzaken of opnieuw doen oplaaien. Bovendien hebben de burgers tijdens de 1e golf krachten gemobiliseerd die ze niet konden hernieuwen, en hun energie staat op een lager pitje bij deze 2e golf. Verder hield de 1e lockdown een zekere hoop in dat de crisis van korte duur was. Het is een understatement om te zeggen dat deze hoop na 8 maanden aanzienlijk is afgenomen.

Daarbij komt nog de grote bezorgdheid op sociaal-economisch niveau van een flink deel van de bevolking waarvan het inkomen is afgesneden door de lockdown en de sluiting van bedrijven.

Ook de toename van gezinsgeweld, met name tegen vrouwen en jonge kinderen, mag niet worden vergeten. In de periode van maart tot juni 2020 is het aantal klachten over huiselijk geweld in België met 15 tot 20 procent gestegen.

Al deze factoren dragen bij aan de opstoot van angst, depressie, slaapstoornissen en zelfmoordgedachten. De oproepen aan het Centrum voor Zelfmoordpreventie die rechtstreeks slaan op Covid 19 zijn gestegen van 5,5% in september tot 9,8% in oktober. Bijna een verdubbeling, en nogmaals, deze cijfers worden verondersteld schromelijk onderschat te zijn.

We begrijpen daarom de dringende en dwingende noodzaak om eerstelijnsondersteuning te ontwikkelen voor al deze kwetsbare mensen: gratis telefoonnummer, snelle doorverwijzing naar een eerstelijnspsycholoog of -psychiater. Het is belangrijk dat de zorgtoegang gemakkelijk en op grote schaal wordt vergoed.

Er zijn ook gebruikers in de geestelijke gezondheidszorg die lijden aan eerdere psychologische en psychiatrische stoornissen en die hun toestand zien verslechteren door de lockdown: stopzetting van de behandeling, weinig bewegingsruimte, paniek rond het virus, angst om naar het ziekenhuis te gaan, herval. Zo is het aantal gedwongen opnames in de psychiatrie bijna verdubbeld sinds het einde van de eerste lockdown.

Maar, en dit is waar de dingen ingewikkelder worden, er zijn ook risicopopopulaties die nog meer getroffen worden door het coronavirus en de psychologische gevolgen ervan.
Adolescenten en studenten vooreerst, die verstoken zijn van sociale en educatieve relaties, die zich zorgen maken over hun toekomst, en voor wie de nieuwe lockdown hun moreel en motivatie ondermijnt. Ik kan in mijn praktijk getuigen dat het aantal aanvragen toeneemt voor consulten voor bewezen depressies bij 17-20-jarigen.

Dan zijn er nog de patiënten die het coronavirus hebben opgelopen, van wie tot 20% binnen 90 dagen na de besmetting een psychiatrische stoornis zal ontwikkelen. Angst, depressie en slapeloosheid zijn de meest voorkomende aandoeningen, maar onder degenen die enkele dagen of weken op de intensive care hebben doorgebracht kan ook PTSS (Post-Traumatische Stress Stoornis) voorkomen.

Gezondheidswerkers

Tot slot, een risicogroep die niet over het hoofd mag worden gezien, zijn de verzorgers zelf. Relatief ongedeerd kwame ze uit de 1ste golf, maar nu zien we dat ze uitgeput zijn tijdens deze 2de golf, temeer omdat ze niet in staat waren hun batterijen op te laden tussen die twee golven. Niet alleen door de constante druk die sinds maart op hen werd uitgeoefend bij het management van covid natuurlijk, maar ook door de noodzakelijke follow-up van het management van de non covid-gevallen. 

Bovendien werden velen van hen evenals hun geliefden getroffen door de ziekte, wat leidde tot groot absenteïsme tijdens deze 2e golf. En daardoor werden de verzorgers die aan het front bleven, extra belast.

Gezondheidswerkers die rechtstreeks betrokken zijn bij de diagnose, behandeling en verzorging van patiënten met covid-19, werden geconfronteerd met meerdere stressbronnen: gebrek aan persoonlijke beschermingsmiddelen, onvolledige informatie over het virus, risico op persoonlijke besmetting en familiale overdracht, verhoogde werkdruk, ongebruikelijk aantal sterfgevallen onder patiënten.

Ook de zorgverleners zagen zich genoodzaakt tot een reorganisatie van hun werk en ze werden toegewezen aan ongebruikelijke diensten. Daarnaast werden zij geconfronteerd met ernstige morele of ethische kwesties in verband met patiëntenzorg en verwijzing. Ten slotte is de agressiviteit van de patiënten en hun familie tegenover de gezondheidswerkers in deze periode aanzienlijk toegenomen.

Het grote risico op uitputting, burn-out en PTSS onder gezondheidswerkers is dan ook gemakkelijk te begrijpen. Het is essentieel om tijdens de werkuren gemakkelijk toegankelijke en uitgebreide zorg te verlenen (psychosomatische aanpak). Zorgverleners hebben vooral nood aan recuperatie, steun en erkenning/waardering van hun moeilijke taken. Elk initiatief om hen te ontlasten (kinderopvang, rust, thuisbezorging van boodschappen, ontspanning, massages, etc.) is welkom.

Er ligt dus een enorme taak in het verschiet in een sector die al sterk wordt uitgedaagd, vooral omdat de gg-zorgverleners zelf aan precies dezelfde stressfactoren onderhevig zijn als wat we beschreven. De tsunami komt eraan en de barrières om die af te stoppen zijn erg broos. Moed voor iedereen!