Nu het griepseizoen naar een climax klimt, wordt de toestand in de spoedafdelingen zo goed als onhoudbaar, meent dr. Ann-Catherine Soenen. Ze schetst hoe het systeem steeds meer uit de hand loopt en reikt enkele oplossingen aan.
"De gezondheidszorg is ziek en barst uit haar voegen. Dat wordt pijnlijk duidelijk op piekmomenten zoals nu, wanneer het griepvirus en co. al lelijk huishouden. Het is een jaarlijks terugkerend fenomeen: de volle wachtzalen bij de al overbezette huisarts, de altijd drukke spoedafdeling van elk ziekenhuis die nu helemaal ontploft, het ziekenhuis dat overvol is waardoor spoedpatiënten moeten wachten op een kamer omdat er geen bed meer vrij is. Dat fenomeen waait ook niet langer over zodra de griepepidemie voorbij is. Er zitten duidelijk barsten in ons gezondheidssysteem, het duurt niet lang meer voor de gezondheidszorg als een kaartenhuisje in mekaar stuikt."

"Huisartsen, spoedartsen, specialisten en verpleegkundigen werken zich uit de naad om iedereen zo goed mogelijk te behandelen. De cijfers liegen er niet om: van 2010 tot 2019 nam het aantal opnames op de spoeddienst toe met 23 procent. De bevolking vergrijst in sneltempo, maar dat alleen kan die enorme stijging niet verklaren."

"Grofweg kun je de zorg indelen in acute zorg, subacute zorg en chronische zorg. Daar wringt het schoentje. Chronische zorg hoort niet op een spoedafdeling of een huisartswachtpost. En subacute zorg wordt het best op korte termijn ingepland bij de huisarts of specialist naargelang de zorgvraag. Bijna 70 procent van de contacten met een spoedafdeling blijkt ambulant te zijn (de patiënt gaat terug naar huis), 23 procent leidt tot een klassieke opname, 8 procent tot een daghospitalisatie."

Doktersafspraak = pakje bestellen

"Vermoedelijk zou een groot deel van de ambulante spoedopnames door een huisarts of in een huisartswachtpost kunnen worden afgehandeld. In België kan iedere patiënt vrij naar de spoed komen, ook al is zijn medische vraag niet dringend of spelen praktische overwegingen - genre “maandag moet ik werken en kan ik niet naar de huisarts, dus kom ik maar in het weekend naar spoed”. Ook worden mensen steeds ongeduldiger. Een doktersafspraak wordt iets als een pakje bestellen: “Ik betaal er toch voor, dus ik wil het nu.” Maar als niet-dringende zorg op de spoed wordt behandeld, dan neemt die patiënt de plaats in van iemand die wél acutere zorg nodig heeft. Vaak heeft de spoedarts ook niet de tijd om het probleem afdoende te onderzoeken en te behandelen, waardoor de zorg aan kwaliteit inboet."

"En dan hebben we het nog niet over de kostprijs van al die patiëntenvrijheid. Acute zorg is duur, zeker als ze wordt gebruikt voor niet-acute zorgproblemen. Kortom, de gezondheidszorg moet dringend geherstructureerd worden zodat ze opnieuw een goed geoliede machine wordt die toelaat zo veel mogelijk mensen zo adequaat mogelijk te behandelen met de beschikbare middelen."

Begin van een oplossing

"In 2021 had België 3,2 praktiserende artsen per duizend inwoners (3,8 is het EU-gemiddelde). Er is wel een lichte verbetering merkbaar sinds 2011, maar de vraag is of dat volstaat om aan de stijgende vergrijzing en de daarmee gepaard gaande zorgvraag te voldoen. Nieuwe artsen opleiden vergt tijd en middelen - de opleiding tot huisarts duurt 9 jaar, de opleiding tot specialist 10 tot 12 jaar."

"In 2018 had België 11,1 verpleegkundigen per duizend inwoners. Daarmee waren we toen bij de beste leerlingen van de Europese klas, maar toch stelt het rapport van KCE (Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg) van 2024 dat het aantal patiënten per verpleegkundige in ziekenhuizen en woonzorgcentra hoger is dan internationaal aanvaard wordt. Bovendien speelt ook hier de krapte op de arbeidsmarkt."

"Het begin van een oplossing? Versterk de eerstelijnszorg. Laat huisartsen zich bezighouden met taken waarvoor ze zijn opgeleid. Taken die niet noodzakelijk door artsen moeten worden uitgevoerd, kun je delegeren naar andere zorgverleners: verpleegkundigen, apothekers, psychologen."

"Hetzelfde geldt voor de verpleegkundigen in het ziekenhuis. Dagelijks zijn zij uren bezig met administratie en andere niet-verpleegkundige taken: ellenlange verplichte observatielijsten invullen die niemand leest, maaltijden rondbrengen, patiënten vervoeren … Allemaal taken die nu al deels worden uitgevoerd door logistiek medewerkers, maar daar valt nog winst te boeken."

Minder administratie, meer preventie

"Verminder de administratie bij alle zorgverleners, ook bij artsen. Als de raadplegingen erop zitten, hebben zij nog ettelijke uren administratie voor de boeg. Je houdt toch niet voor mogelijk dat veel attesten voor de ziekenfondsen nog altijd op papier moeten worden ingevuld, in deze digitale tijden. Al die rompslomp is tijdrovend, het is tijd die niet naar patiëntencontact kan gaan."

"Last but not least: stel de preventieve zorg op punt. Zet meer in op rookstop, alcoholgebruik, preventie van obesitas, tandzorg, enzovoort. De griepvaccinatie bij de risicopopulatie blijft al tien jaar steken op 50 procent, net als de oncologische screening van dikkedarmkanker of borstkanker. België spendeerde in 2021 maar 1,6 procent (!) van zijn gezondheidsbudget aan preventie, daarmee scoren we onder het Europese gemiddelde van 2,9 procent en ver onder de WHO-doelstelling van 5 procent. De vier grote aandoeningen (hart- en vaatziekten, kanker, diabetes en chronisch longlijden) zijn in België verantwoordelijk voor het gros van de overlijdens en ziektejaren. Uit onderzoek is al gebleken dat je elke euro die je slim in preventie investeert, dubbel en dik terugverdient. Je hoeft geen dokter te zijn om te weten dat voorkomen beter is dan genezen. Voorkom dat mensen ziek worden en je hebt minder artsen, verpleegkundigen en behandelingen nodig, om nog maar te zwijgen van het leed dat je mensen bespaart."

Bevlogenheid behouden

Werken in de gezondheidszorg blijft mooi en boeiend, zelfs in het drukke winterseizoen. Ik zie nog elke dag veel bevlogenheid op de werkvloer. Laten we dat zo houden door met gerichte ingrepen het gezondheidssysteem te verbeteren en financieel haalbaar te houden.

Tot slot: als u 65-plusser bent of als u een chronische hart-, long-, lever- of nieraandoening hebt: het is nog niet te laat om u te laten vaccineren bij uw huisarts of apotheker. De griepepidemie is nog maar net van start gegaan.

Ann-Catherine Soenen, pneumoloog in het Jan Ypermanziekenhuis

(Schrijft in eigen naam.)

> Patiënten gaan steeds vaker naar spoeddienst

> "We zien een overstroming van patiënten door infectieziekten" (Zorgnet-Icuro)