Na 18 maanden Covid zijn de zorgverleners uitgeput, dokters zijn geen uitzondering, verre van, en van alle kanten laten ze aanvoelen dat ze het zat zijn. Ouderen dreigen hun jas voortijdig aan de wilgen te hangen, vrouwen hebben moeite hun plaats te vinden ondanks de vervrouwelijking van het beroep, en het aantal burn-outs bereikt zorgwekkende pieken. Men heeft de indruk dat het systeem aan alle kanten kraakt... Een artsenmalaise dus?

Dr Caroline Depuydt, psychiater bij de vzw Epsylon en bestuurslid van Bvas-ABSyM, brengt deze zomer een reeks van 4 opiniestukken die een aanzet moeten vormen tot reflecties, met ook op het einde van elke kroniek een suggestie, misschien meer filosofisch dan echt praktisch en die soms zal ingaan tegen de stroom van alle ideeën over een bepaald onderwerp. Deze eerste column is gewijd aan burn-out.

Burn-out, individuele kwetsbaarheid of systeemdrift?
Burn-out is de belangrijkste oorzaak van langdurige arbeidsongeschiktheid in België en spaart artsen niet, integendeel. De cijfers wijzen op een alarmerende epidemie in de medische wereld, zowel in de VS als in België en Frankrijk, waar meer dan één arts op twee tekenen van burn-out vertoont. In de VS pleegt elke dag een dokter zelfmoord. Hoe kunnen we deze explosieve stijging en het kennelijke falen van het preventiebeleid begrijpen?

Dat komt waarschijnlijk omdat het fenomeen niet volledig begrijpen, vooral voor het specifieke beroep van de verpleegkundige en de arts, zoals ook de voorgestelde pogingen om burn-out aan te pakken onvolledig zijn.

Vanuit een individueel perspectief worden de beschreven symptomen klassiek gepresenteerd in een triade die wordt gekenmerkt door:

- Emotionele uitputting (prikkelbaarheid, onvrede), lichamelijke uitputting (slaapstoornissen, somatisatie) en cognitieve uitputting (concentratiestoornissen, vergeetachtigheid).

- Een desinvestering in de relatie met anderen. Het is het directe gevolg van het eerste punt en wordt gekenmerkt door kilheid, gebrek aan empathie, cynisme. Ook wel depersonalisatie genoemd.

- Een gevoel van professioneel falen met een devaluatie, een gevoel van niet opgewassen zijn tegen de taak, een gebrek aan motivatie of zelfs een afkeer van het beroep. Dat wordt versterkt door de eerste twee componenten en voedt het proces ook door de neiging om dit gevoel van mislukking te compenseren met een overbelasting van werk. De cirkel is gesloten.

Door zich tevreden te stellen met een individuele benadering van het probleem, zowel qua risicofactoren -perfectionisme, relationele moeilijkheden, de hyperbewuste kant van het individu - als qua behandeling - verlof, stressbeheersessies en medicatie - zou men een andere dimensie van burn-out of de rol die het institutionele systeem in het proces speelt, ernstig miskennen.

Zodra artsen zijn opgeleid, duikt een groot probleem op, namelijk dat van de paradoxale dubbele dwang waarin zij de rest van hun carrière zullen verkeren. Enerzijds wordt van hen gevraagd dat zij in staat zijn zowel voor zichzelf als voor anderen te zorgen, maar anderzijds worden zij opgeleid om steeds meer te werken, zich steeds meer aan te passen, omdat zij anders als "zwak" of "ongeschikt voor de eisen van het beroep" worden beschouwd.

Voeg daarbij wat J.-P. Unger beschrijft als de invoering in ziekenhuizen van industrieel en commercieel management in plaats van management met een sociaal oogmerk, en je komt in een explosieve situatie terecht. De autonomie van zorgverleners wordt sterk gereduceerd en is onderworpen aan de dictaten van de steeds toenemende medische productiviteit. De cirkel is gesloten.

Door zich tevreden te stellen met een individuele benadering van het probleem, zowel qua risicofactoren - perfectionisme, relationele moeilijkheden, de hyperbewuste kant van het individu - als qua behandeling -verlof, stressbeheersessies en medicatie - zou men een andere dimensie van burn-out ernstig miskennen: de rol die het institutionele systeem in het proces speelt.

Dubbele dwang

Zodra artsen zijn opgeleid, duikt een groot probleem op, namelijk dat van de paradoxale dubbele dwang waarin zij de rest van hun carrière zullen verkeren. Enerzijds wordt van hen gevraagd dat zij in staat zijn zowel voor zichzelf als voor anderen te zorgen, maar anderzijds worden zij opgeleid om steeds meer te werken, zich steeds meer aan te passen, omdat zij anders als "zwak" of "ongeschikt voor de eisen van het beroep" zullen worden beschouwd.

Voeg daarbij wat J.-P. Unger beschrijft als de invoering in ziekenhuizen van industrieel en commercieel management in plaats van management met een sociaal oogmerk, en je komt in een explosieve situatie terecht. De autonomie van zorgverleners wordt gereduceerd en onderworpen aan de dictaten van de steeds toenemende medische productiviteit.

Dit verlies van autonomie ten voordele van productie-eisen is een centraal element van burn-out. Ook al is de arts altijd gewend geweest lang te werken, hij of zij begrijpt de betekenis van deze overbelasting van het werk niet meer en raakt verstrikt in een intern ethisch conflict waarbij hij of zij steeds het onderspit delft.

Het is onmogelijk om tegelijkertijd te voldoen aan persoonlijke behoeften, aan die van de patiënt en aan de opgelegde productiviteit. Dat is het perverse effect van deze dubbele dwang waarin de arts vastzit en die de deur openzet voor uitputting, desinvestering en een gevoel van mislukking.

Drie herkenbare symptomen van een burn-out. Dr. Eppe beschrijft het zeer goed in een artikel dat binnenkort in Acta Psychiatrica zal verschijnen; zij stelt ook voor het concept om te dopen tot "identity collapse syndrome by ethical exhaustion" voor zorgverleners.

Daarom is het absoluut noodzakelijk dat de zorg tweeledig is, gericht op het individu maar met erkenning van de systeemdimensie. We moeten dus proberen om het menselijke element in het systeem terug te brengen door bij de aanwerving van artsen hen te waarderen en te ondersteunen, of zelfs al vanaf het moment dat zij worden opgeleid.

Wat het individu betreft, hij of zij moet uit deze dubbele knoop geraken waarin het systeem hem of haar heeft verstrikt, als wij de epidemie van professionele emotionele uitputting willen indijken.

Suggestie:
Stop de dubbele binding die van de arts vraagt menselijk en zorgzaam te zijn, maar hem in werkomstandigheden plaatst die het onmogelijk maken om deze voorwaarde in de praktijk te brengen. Aan het interne ethische conflict kan alleen een einde komen als het ziekenhuismanagement overschakelt van een commerciële logica naar een sociale logica.