Niet minder dan 45% van de Belgen onderschat het gevaar van hart- en vaatziekten, blijkt uit een recente iVOX1 studie bij 1.000 Belgen, uitgevoerd in opdracht van Novartis (1). En dat ondanks het feit dat 80% van de sterfgevallen vermeden kan worden door actief de risicofactoren aan te pakken. Commentaar van enkele deskundigen.

Professor Guido Claessen, sportcardioloog Hartcentrum Hasselt, beklemtoont het belang van cholesterol als risicofactor. Hoewel een verhoogd cholesterolgehalte op zich geen aanleiding geeft tot klachten, versnelt het wel het proces van aderverkalking. De professor vergelijkt het met een ‘spaarrekening voor hartproblemen’: het is belangrijk om tijdig te beginnen met "sparen" om op lange termijn problemen te voorkomen. 

Ongeveer 68% van de Belgen maakt zich echter geen zorgen over hun cholesterol. Dat is zorgwekkend omdat bijna de helft van de bevolking naar eigen zeggen goed op de hoogte is van de invloed van goede en slechte cholesterol. Bij de jongere populatie ligt dat cijfer echter lager. Van de Belgen met een hoge cholesterol zegt 92,5% maatregelen te nemen om die te verlagen, zoals letten op voeding, medicatie, beweging en voldoende slaap.

Prof. Claessen drukt erop om bij een verhoogd cholesterol andere risicofactoren in het vizier te nemen. Mensen van 50 jaar met twee of meer risicofactoren lopen een aanzienlijk hoger risico (tot 70%) op hart- en vaatziekten dan iemand van dezelfde leeftijd met geen of één risicofactor (ongeveer 50%). 

Het globale risicoprofiel in kaart brengen is essentieel om te bepalen welke aanpak nodig is. Bij jonge mensen met een levenslang verhoogd risico is wellicht op jonge leeftijd al preventie aangewezen. Naast medicatie zijn een gezonde voeding, voldoende beweging, weinig stilzitten en stressmanagement het verdedigingsarsenaal.

Uit de bevraging blijkt dat 72% van de Belgen minstens jaarlijks een algemeen bloedonderzoek laat afnemen en 63% de cholesterol laat meten. Minder dan de helft evenwel (45%) spreekt minstens jaarlijks met de huisarts over de hartgezondheid. Hoewel 97,5% van de Belgen overtuigd is van het belang van bewegen, beweegt 41,3% minder dan anderhalf uur per week. Tijdsgebrek, geen plezier beleven aan sport en gebrek aan kennis over het inbouwen van een beweegroutine zijn de meest voorkomende redenen.

Waar zit de grootste winst?

De sportcardioloog zet nog eens in de verf dat beweging doorslaggevend is voor hart en vaten, niet alleen voor de kransslagaders maar ook tegen ouderdomsgerelateerde verschijnselen. Zelfs minder ritmestoornissen worden gezien bij mensen die de WHO-aanbevelingen volgen. De grootste winst zit in mensen die helemaal niets doen, tot ongeveer anderhalf uur beweging per week aan te zetten of 4- tot 5.000 stappen per dag. Hoewel meer beweging (7- tot 10.000 stappen) extra winst oplevert, is de initiële stap van geen naar een beetje beweging cruciaal. 

In die beweging zitten twee aspecten: de tijd dat men niet stilzit (sedentaire tijd) en de effectieve beweegtijd (150 tot 300 minuten per week tegen matige intensiteit). Zelfs drie tot vier keer per week 15 minuten bewegen kan al een risicoreductie van 40% opleveren. 

Maatschappelijke voordelen 

Voor professor Raf Van Gestel (Leuvens instituut Gezondheidsbeleid KU Leuven) bestaan er flink wat bredere maatschappelijke voordelen van fysieke activiteit. Wel is de evaluatie van die voordelen complex. Ze liggen niet zozeer in de kosten voor de gezondheidszorg terugdringen, maar eerder in een betere levenskwaliteit en een langer leven. Daar bovenop komt een hogere arbeidsproductiviteit door minder absenteïsme en ‘presenteïsme’ (niet erg productief op de werkvloer aanwezig zijn). 

Prof. Van Gestel

Een actieve levensstijl kan leiden tot negen extra gezonde maanden over het hele leven. Naar schatting gaan er jaarlijks 7.200 levensjaren verloren door cardiovasculaire ziekten als gevolg van fysieke inactiviteit. Tel uit: dat komt neer op een jaarlijkse baat van ongeveer 360 miljoen, mochten we die post volledig kunnen reduceren. 

Toename BBP met 1 miljard

Beweging stimuleert een betere mentale gezondheid, cognitief functioneren en soft skills. Internationale studies tonen aan dat fysiek actieve personen een grotere kans lopen op een jobinterview, een lagere kans op werkloosheid en een hoger inkomen. De WHO-richtlijnen volgen zou in België leiden tot een toename van het BBP met 0,2%, wat overeenkomt met ongeveer 1 miljard euro, puur door verbeterde arbeidsproductiviteit.

Hart- en vaatziekten vormen samen met kanker de belangrijkste doodsoorzaken in België, terwijl 80% van de overlijdens te voorkomen is door preventie. 

Nationaal actieplan

Overigens is de politiek zich daarvan bewust: de Kamer vroeg de federale regering onlangs om werk te maken van een nationaal actieplan rond hart- en vaatziekten. Novartis zelf is gezondheidspartner van de EU Running Championships om het belang van hartgezondheid te promoten.

Uiteraard is het moeilijk om deze gezondheidsproblemen los te zien van de verkeersproblematiek (sedentariteit via files) en luchtvervuiling (fijnstof triggert wellicht een cardiovasculair risico). Professor Claessen probeert zelf drukke omgevingen te vermijden als hij gaat joggen, maar hij erkent dat dit niet voor iedereen mogelijk is. Overheidsmaatregelen op klimaatvlak zijn vanzelfsprekend ook belangrijk.

Er worden nieuwe moleculen getest die het erfelijk risico, zoals lipoproteïne A, op jonge leeftijd kunnen bepalen. Zo kan preventie gerichter ingezet worden.

Ter afsluiting en ter overweging nog deze cijfers: bijna 500 miljoen voorspelde nieuwe gevallen van niet-overdraagbare ziekten en mentale gezondheidsproblemen zijn globaal tussen 2022 en 2030 te vermijden door de lichamelijke activiteit bij de bevolking te verhogen. Dat staat voor een pakket van om en bij de 300 miljard behandelkosten. De uitgaven in ons land voor cardiovasculaire aandoeningen schat men op 6,5 miljard.

Hart- en vaatziekten zijn samen met tumoren de voornaamste doodsoorzaak in België, zo blijkt uit de recentste cijfers van Statbel (25 januari 2025).

(1) Online enquête tussen 21 en 26 februari 2025 onder 1.000 Belgen representatief qua taal, geslacht, leeftijd en kwalificaties. De maximale foutmarge op 1.000 Belgen is 3,02%.

> Kamer vraagt nationaal actieplan rond hart- en vaatziekten