Dat roken schadelijk is voor de gezondheid is een wijd opengesperde deur intrappen. Tabak positioneert zich al bijna honderd jaar lang als het meest dodelijke legale product op de markt. De sigaret ondervindt ook weinig concurrentie met élk halfuur een dodelijk slachtoffer, in ons land alleen al. Ondertussen dweilen wij kankerspecialisten verder met de kraan open. Dat wordt telkens opnieuw duidelijk als er dagelijks dramadiagnoses van gevorderde longkanker moeten meegedeeld worden aan de roker. Toch kunnen alle schrikwekkende gevolgen de roker niet overtuigen om te stoppen; één op vijf mensen blijft de dodelijke gewoonte aanhouden. Nicotine behoort dan ook tot de drie meest verslavende drugs ter wereld, legitiem te koop op elke hoek van de straat.

Als je aanneemt dat de extreem verslavende nicotine vrij te koop moeten blijven (die discussie kan je ook aangaan), kan je je tegelijk afvragen of er geen minder dodelijke alternatieven zijn om nicotine toe te dienen. En ja, die zijn er. Eén van die mogelijkheden is de e-sigaret of vape. Terwijl je bij een echte sigaret tabak verbrandt, zal je bij een e-sigaret een vloeistof verdampen. Het is inmiddels duidelijk dat de e-sigaret weliswaar ongezond blijft, maar minder schadelijk is dan de tabakssigaret. Voor de effecten op lange termijn is het evenwel nog wachten. Allemaal aan de vape dan? Voor de verstokte rokers is het advies wellicht ‘ja’, maar enkel als de roker niet anders kan stoppen, want een volledige rookstop blijft overduidelijk de meest verkieslijke optie. Onze fragiele longen worden al genoeg op de proef gesteld en moeten best niet extra belast worden met dagelijkse wolken aan chemicaliën die opzettelijk en in hoge concentratie geïnhaleerd worden. Maar als de rookstop echt blijft falen, is de vape een minder funest alternatief en geeft ze zelfs de mogelijkheid om gecontroleerd de nicotineverslaving af te bouwen. Oef, de wereld wordt hopelijk iets minder dodelijk dankzij de vape. Leve de vape.

Maar toen kwamen de tieners. Zij keken met fonkelende ogen naar wat er op de verboden markt verscheen. Een hippe versie van de iconische sigaret, perfect mee te nemen (en te verbergen) in de broekzak en met als bonus andere smaken dan het opgerookte tabaksaroma. De vape- en tabaksindustrie keek met even fonkelende en verliefde ogen terug naar de tieners en pepte hun rookvrije producten op met begeerlijke vormen, sprookjesachtige kleurtjes en letterlijk duizend-en-een smaakjes. Passievrucht, pannenkoek, suikerspin, bubbelgum en zelfs de smaken wiet en vitamine c worden geëtaleerd. Met voorop de (echt bestaande) smaak ‘Apple of Eden’ is een nieuwe verboden vrucht helemaal klaar voor de verleiding.

En het lukt. De vape wordt meer en meer een hip hebbeding van de schoolgaande jeugd. Ik gaf recent een antirookvoordracht in een secundaire school en bij mijn vraag hoeveel van de zestienjarige leerlingen vapeten bleek dat in een bepaalde groep meer dan de helft. Toegegeven, dat is geen representatieve steekproef en vape-medestanders zullen dat cijfer terstond op statistische basis ontkrachten, maar leerkrachten en directies van verschillende scholen (ook lagere scholen) beamen mij telkens het zorgelijk toenemend aantal leerlingen met hun hoofd in de dampwolken. Nog erger wordt het als blijkt dat het overgrote deel van de jongeren wegwerpvapes gebruikt (meestal gekocht in de nacht- of krantenwinkel of online), met nicotine. Jawel, die nicotine die tot de drie meest verslavende drugs ter wereld behoort. Deze wordt nu echter verpakt in een pastelkleurig doosje met een lieve eenhoorn erop afgebeeld en als smaak – ik citeer letterlijk een webshop – een sensationeel smaakprofiel dat echt mythisch is, waarbij een mand vers fruit wordt gemengd met een weelderige romige basis die een zoete, fruitige en verfrissende melodie creëert. Zo wordt nicotine wel heel onweerstaanbaar. Onbewust en door de eenhoorn helemaal gevrijwaard van enig schuldgevoel, raken onze jongeren verslaafd, voor (een heel stuk van) hun leven. Bovendien zal nicotine een schadelijk effect op de hersenontwikkeling hebben, zeker bij het jongere brein. Maar voor de vape- en tabaksindustrie is het een duurzame klantenbinding die kan tellen, het is voor hen een waar businessmodel. Jong verslaafd is voor hen een verdienmodel voor het leven. Dat het ten koste van gezondheid en mensenlevens gaat, is dan blijkbaar veel minder van tel.

De tieners van vandaag trappen erin, in de val van de rookvrije alternatieven. Maar er is een bijwerking waarmee de vape- en tabaksindustrie geen rekening hield. Ouders, scholen en gezondheidsexperts luiden steeds harder de alarmbel en daardoor dreigen de minder schadelijke, rookvrije producten zoals de vape veel strenger aan banden te worden gelegd. In Australië werd de vape zelfs definitief naar de apotheek verbannen. De ravissante vape gaat straks misschien achter slot en dan is het 1-0 voor de tabakssigaret, die zich vrij van die alarmbellen in elke krantenwinkel en warenhuis blijft etaleren en zo haar dodelijke gang kan gaan. En zo graaft de vape- en tabaksindustrie met haar blinde verliefdheid voor tieners een eigen val, die nu een teleurgang dreigt te worden voor henzelf en voor de volwassen rokers die willen stoppen met behulp van de vape. De jammerlijke val van de rookvrije alternatieven. Maar anderzijds twijfel ik er niet aan dat de vape- en tabaksindustrie inmiddels al creatief bezig is met de aanmaak van achterpoortsleutels om de vape terug te bevrijden, of ze in een andere gedaante weer in de tuin van Eden te leggen. We zijn nog ver weg van een rookvrije generatie en dat is letterlijk dood- en doodzonde.

Prof. dr. Filip Lardon is decaan van de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen en diensthoofd van het Centrum voor Oncologisch Onderzoek van de Universiteit Antwerpen. Hij bracht net een nieuw boek uit: «Twee doden per uur. Alles wat je moet weten over (stoppen met) roken en vapen.» Uitgeverij Borgerhoff en Lamberigts. https://www.borgerhoff-lamberigts.be/shop/boeken/twee-doden-per-uur