De Europese Commissie buigt zich vandaag over een aanscherping van de controles op de export van coronavaccins. De maatregel viseert vooral AstraZeneca, het Brits-Zweedse farmabedrijf dat al maanden tekortschiet in zijn leveringen aan de EU, maar dreigt ook de spanningen met het Verenigd Koninkrijk verder op te voeren.

De Commissie voerde het "transparantie- en vergunningsmechanisme voor de export van vaccins" eind januari in. Zo wou ze meer zicht krijgen op de uitvoer van vaccins nadat AstraZeneca een eerste keer had laten verstaan dat het bedrijf veel minder doses zou leveren dan was voorzien en de vaccinatiecampagne in het VK veel sneller uit de startblokken was geschoten.

Sinds de invoering van het mechanisme hebben alle vaccinproducenten samen vanuit de EU al zo'n tien miljoen vaccins naar het VK uitgevoerd. Omgekeerd ontvingen de lidstaten nog geen enkel vaccin dat is gemaakt op Brits grondgebied, hoewel er in het Europese contract met AstraZeneca is gestipuleerd dat ook twee Britse fabrieken zouden leveren aan de lidstaten. Het farmabedrijf betoogt echter dat het contractueel is verplicht om eerst te leveren aan het VK.

Geen algemeen exportverbod

Een algemeen exportverbod wil de Commissie niet invoeren, maar onder druk van aanhoudende leveringsproblemen bij AstraZeneca en toenemende kritiek op de stokkende vaccinatiecampagnes liet voorzitter Ursula von der Leyen al verstaan dat de uitvoer beperkt moet kunnen worden naar landen die verder staan met vaccinatie en landen die zelf vaccins produceren, maar er geen uitvoeren naar de EU.

Bovendien weten goede bronnen dat de reikwijdte van het mechanisme wordt uitgebreid. Momenteel hoeft de uitvoer naar een groot aantal partnerlanden en armere landen niet aangemeld te worden, maar in die lijst van uitzonderingen zou gesneden worden om omzeiling van het mechanisme via derde landen te voorkomen.

Johnson in actie

De aanscherping van het mechanisme moet de druk op de Britse regering opvoeren. Premier Boris Johnson belde al met verscheidene Europese regeringsleiders om hen te waarschuwen voor een exportverbod. Dat kan Londen veel pijn doen, maar omgekeerd is de EU ook afhankelijk van de import van bestanddelen uit het VK. Dat geldt onder meer voor de fabriek van Pfizer in Puurs. België wil niet dat Pfizer, dat zijn leveringen honoreert, en Puurs als vestigingsplaats de "collateral damage" worden in een conflict met AstraZeneca.

Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel raadde gisteren aan dat er "zeer omzichtig" moet omgesprongen worden met exportverboden en dat er "heel nauwkeurig naar de toeleveringsketens moet gekeken worden".

Toch vindt ook Merkel dat Europa meer moet doen om de leveringsachterstand van AstraZeneca aan te pakken en de aanvoer van doses naar de lidstaten te vergroten. Daarvoor is "dialoog" met Johnson nodig, stelde ze. Achter de schermen zouden alvast intense onderhandelingen tussen Brussel en Londen aan de gang zijn over een compromis over de verdeling van vaccins uit een fabriek in het Nederlandse Leiden dat produceert voor AstraZeneca.