Op 13 oktober trekken we voor de tweede keer dit jaar naar de stembureaus, deze keer voor de gemeenteraads- en provincieraadsverkiezingen. Voor het eerst is er geen opkomstplicht meer: iedereen in Vlaanderen mag dus kiezen of hij gaat stemmen of niet. Wie om medische of professionele redenen niet kan gaan stemmen of in het buitenland zit, maar toch zijn stem wil uitbrengen (of móét uitbrengen in Wallonië of Brussel), kan een volmacht geven. Daarvoor moet de kiezer een attest hebben.

De Vlaamse regering voerde in 2020 een reeks veranderingen door van de lokale kiesregels. De meest ingrijpende is het afschaffen van de opkomstplicht. Concreet betekent dat dat de Vlamingen voortaan stemrecht hebben, en dus geen sancties meer riskeren als ze niet komen opdagen. Ze kunnen ook kiezen om maar voor één van de verkiezingen te stemmen, dus alleen voor de gemeenteraad of voor de provincieraad.

'Uitnodigingsbrief'

Omdat ze voortaan stemrecht hebben, krijgen de Vlamingen geen oproepingsbrief meer voor de lokale verkiezingen, maar een 'uitnodigingsbrief'. Die moeten de gemeenten ten laatste 15 dagen voor de verkiezingen versturen, dus ten laatste op 28 september. De brief moet zo uiterlijk eind september of begin oktober in de bus vallen. Kiezers die hun uitnodigingsbrief dan nog niet ontvangen hebben of die hun originele brief verloren hebben, kunnen tot op de dag van de stemming om 12 uur 's middags een duplicaat van hun uitnodigingsbrief afhalen op het gemeentesecretariaat van hun gemeente. In sommige gemeenten zullen de kiezers ook een digitale uitnodigingsbrief ontvangen, die ze ook op het scherm van zijn smartphone kunnen tonen in het stembureau.

In Wallonië en Brussel is stemmen wel nog verplicht. De inwoners daar krijgen dus nog een oproepingsbrief en voor hen geldt de opkomstplicht wel. Zij moeten dus naar het stemhokje gaan, maar kunnen wel blanco stemmen.

Ook voor districtsraad en OCMW-raad

Iedereen die 18 jaar is of ouder mag gaan stemmen - de 16- en 17-jarigen die wel mochten gaan stemmen voor de Europese verkiezingen op 9 juni, worden nu dus niet opnieuw uitgenodigd. De inwoners van de Vlaamse steden en gemeenten kunnen allemaal voor zowel de gemeente- als de provincieraad stemmen. In Antwerpen stemmen de inwoners bovendien voor hun stadsdisctrictsraad, en in de zes faciliteitengemeenten rond Brussel (Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Sint-Genesius-Rode, Wemmel en Wezembeek-Oppem) en Voeren stemmen ze ook voor de OCMW-raad, het vast bureau en de rechtstreekse verkiezing van schepenen.

De stembureaus in de gemeenten waar op papier gestemd wordt, zijn open van 8 tot 15 uur. Waar met potlood en papier wordt gestemd, sluiten de stembureaus al om 13 uur. In Vlaanderen wordt in 159 gemeenten digitaal gestemd, in de overige 141 op papier. Vooral in Oost- en West-Vlaanderen wordt nog met het rode potlood en papier gestemd.

In Brussel wordt overal digitaal gestemd. Daar beschikken de voorzitters en bijzitters van de stembureaus voor het eerst over een elektronische kiezerslijst. Kiezers moeten hun eID in een kaartlezer stoppen en informatietoepassing 'Adele' zal controleren of de kiezer in de gemeente is ingeschreven, of hij nog niet heeft gestemd en of hij eventueel een volmacht heeft om voor iemand anders te stemmen.

Volgnummers

Zoals bij elke verkiezing krijgt elke partij een vast volgnummer, dat via loting is bepaald. In Vlaanderen heeft Vooruit het nummer 1, gevolgd door PVDA, CD&V, Vlaams Belang, N-VA en Open Vld. Groen sluit de rij als zevende partij. Lokale lijsten op het stembiljet krijgen een nummer toegewezen vanaf 8. Ook in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft Vooruit het nummer 1, met daarna DéFI met het nummer 2, CD&V 3, Groen 4, PS 5, MR 6, Ecolo 7, Les Engagés 8, N-VA 9, Vlaams Belang 10, Team Fouad Ahidar 11, Open VLD 12 en PTB/PVDA 13.

Om geldig te stemmen bij de lokale en de provincieraadsverkiezingen, kan een kiezer een lijststem geven of een of meer voorkeurstemmen, zolang al die stemmen maar naar dezelfde partij gaan. Stemmen voor kandidaten van verschillende partijen of op verschillende lijsten is dus niet toegelaten. Ongeldige en blanco stemmen worden niet meegerekend bij het vaststellen van de verkiezingsuitslag.

Attest

Wie om medische of professionele redenen niet kan gaan stemmen of in het buitenland zit, maar toch zijn stem wil uitbrengen (of móét uitbrengen in Wallonië of Brussel), kan een volmacht geven. Daarvoor moet de kiezer een attest hebben dat bewijst dat hij niet kan gaan stemmen en moet zowel de volmachtgever als de volmachtkrijger een document ondertekenen. Een volmacht geven met een verklaring op erewoord kan vanaf dit jaar niet meer.

Niet-Belgische inwoners mogen ook stemmen voor de gemeenteraad (en de stadsdistrictsraad in Antwerpen), maar moesten zich voor eind juli registreren. Iets meer dan 15 procent van de buitenlanders die in België wonen heeft dat gedaan, of 162.817 kiezers op een totaal van 1.064.506.

Nog een nieuwigheid is dat de burgemeesters in Vlaanderen meer rechtstreeks worden verkozen en dat de invloed van de lijststem wegvalt bij de aanwijzing van verkozenen. De kandidaten worden dus verkozen in volgorde van het aantal voorkeurstemmen dat ze hebben behaald. De lijststem telt wel nog mee voor de zetelverdeling. De kandidaat met de meeste voorkeurstemmen van de grootste fractie van de coalitie wordt voortaan benoemd tot burgemeester. En het is de stemmenkampioen van de grootste lijst die veertien dagen lang het exclusieve initiatiefrecht krijgt om een meerderheidscoalitie te vormen.

Installatie nieuwe gemeenteraad

Op 13 oktober kunnen we na het sluiten van alle stembureaus, dus na 15 uur, de eerste officiële resultaten verwachten. Het is dan vooral uitkijken naar de zetelverdeling per gemeenteraad of provincieraad. Die wordt berekend op basis van een ingewikkeld quotiëntensysteem, gebaseerd op het stemcijfer van de partij - het totale aantal geldige stembiljetten waarop gestemd is voor die lijst, zowel lijst- als voorkeurstemmen. Het aantal gemeenteraadsleden per gemeente hangt af van het aantal inwoners van die gemeente

De installatie van de nieuwe gemeenteraad volgt dan in december, in plaats van in januari zoals vroeger. In fusiegemeenten vindt de installatievergadering wel nog begin januari plaats.