In een gezondheidszorgsysteem onder financiële druk is efficiëntie essentieel. Toch blijft één grote uitgavenpost opmerkelijk onaangeroerd: de mutualiteiten. Jaarlijks ontvangen zij miljarden euro’s aan publieke middelen. Maar besteden we dit geld vandaag nog optimaal?

Mutualiteiten vervullen voornamelijk administratieve taken zoals het verwerken van terugbetalingen, beheren van attesten en begeleiden van langdurig zieken. Historisch gezien was hun rol cruciaal toen administratieve processen traag en complex waren. In het digitale tijdperk rijst echter de vraag of deze uitgebreide administratieve structuren nog nodig zijn. 

Daarnaast bieden mutualiteiten ook aanvullende diensten, zoals preventiecampagnes en terugbetalingen van brillen en alternatieve therapieën zoals osteopathie, chiropraxie en homeopathie. Hoewel patiënten subjectieve verbeteringen kunnen ervaren door deze therapieën, blijft de wetenschappelijke onderbouwing ervan vaak beperkt. Is het zinvol om publieke middelen hiervoor te blijven gebruiken, of kan er een betere balans gevonden worden tussen patiënttevredenheid en bewezen effectieve behandelingen?

Hoeveel kan er bespaard worden?

Jaarlijks vloeit ruim 2 miljard euro naar de mutualiteiten: meer dan 1 miljard euro rechtstreeks vanuit de overheid (Federaal Planbureau, 2023), aangevuld met 1,1 tot 1,36 miljard euro via ledenbijdragen. Zijn we ons voldoende bewust van hoe deze aanzienlijke bedragen besteed worden, vooral aan diensten waarvan de wetenschappelijke onderbouwing twijfelachtig is?

Volgens een parlementair onderzoek (DOC 54 0020/057) kan een centralisatie en verdere digitalisering van mutualiteitstaken jaarlijks 600 tot 800 miljoen euro besparen. Daarnaast zou ook het bedrag van 1,1 tot 1,36 miljard euro aan ledenbijdragen herbekeken kunnen worden. Hoewel deze bedragen indicatief zijn en praktische uitvoering complex is, tonen ze duidelijk potentieel voor substantiële besparingen. Zouden we dit geld niet beter kunnen inzetten om extra zorgverleners aan te werven, wachttijden te verminderen, preventieprogramma’s uit te breiden, of zelfs de belastingdruk per Belg te verlagen?

Waarom verandert er zo weinig?

Hoewel burgers vrij zijn om van ziekenfonds te veranderen, gebeurt dit zelden in de praktijk. Administratieve drempels en automatische inschrijvingen houden grote mutualiteiten sterk. Is er dan nog wel echte keuzevrijheid? Bovendien lijken zowel mutualiteiten als de overheid voordeel te hebben bij het handhaven van de status quo. Hervormingen kunnen op praktische, organisatorische en culturele weerstand stuiten. Toch mag dit geen reden zijn om noodzakelijke veranderingen uit de weg te gaan.

De digitalisering binnen de gezondheidszorg verloopt snel, maar opmerkelijk genoeg blijft het 'vertrouwelijk document' tussen artsen en mutualiteiten in 2025 nog steeds via fax of post verstuurd worden. Dit document lijkt daarmee een symbool geworden van weerstand tegen verandering en hervorming. Waarom vertraagt digitalisering juist op dit cruciale punt?

Daarnaast blijft de Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (HZIV), die dezelfde basisdekking biedt zonder extra kosten, opvallend onbekend. Waarom zetten mutualiteiten en overheid deze kosteloze optie niet actiever in de kijker?

Politieke verwevenheid en transparantie

Veel topfuncties binnen mutualiteiten worden bekleed door voormalige politici en kabinetsmedewerkers, wat zorgen oproept over mogelijke belangenvermenging. Hierdoor ontstaat binnen beleidsorganen zoals de Nationale Commissie Artsen-Ziekenfondsen (medicomut) een onevenwichtige machtsverhouding. Artsen lijken soms tegenover een verenigd blok van overheid en mutualiteiten te staan. Waarom wordt deze machtsbalans niet vaker openlijk besproken?

Mutualiteiten ontvangen aanzienlijke publieke middelen, maar transparantie over bestuur en lonen van topbestuurders blijft beperkt. Waarom krijgen burgers geen inzage in deze gegevens, terwijl inkomens van zorgverleners uitgebreid besproken worden? Sommige bestuurders weigeren expliciet hun loon openbaar te maken, wat vragen oproept over democratische controle en verantwoordingsplicht. Is deze beperkte transparantie wenselijk bij organisaties die functioneren met publieke middelen? 

Tijd voor een open debat

De rol van mutualiteiten verdient een kritisch en open debat. Recente polemieken rond forfaitaire geneeskunde, het afschaffen van de vergoeding voor teleconsulten en het dreigende zorginfarct maken duidelijk dat het niet volstaat enkel zorgverleners te bekritiseren. Alle betrokken actoren, inclusief mutualiteiten en beleidsmakers, moeten zonder taboes kritisch bekeken worden. Alleen zo kunnen we tot duurzame en efficiënte oplossingen komen voor de toekomst van onze gezondheidszorg.

> Hoe worden ziekenfondsen concreet geresponsabiliseerd voor re-integratie?